Czy kultura kończy się wraz z zamknięciem drzwi instytucji o 18:00? A może właśnie wtedy zaczyna się jej nowa, mniej rozpoznana odsłona — pulsująca rytmem wieczoru i nocy?

W pierwszy dzień grudnia w Bramie Poznania odbyło się jedenaste Seminarium Odbiorcy Instytucji Kultury poświęcone odbiorcom wieczorno-nocnym. Jest to grupa w dużej mierze nierozpoznana. Zazwyczaj spotykani są jedynie okazjonalnie, przy specjalnych wydarzeniach. Wymagają od instytucji nie tylko elastyczności, lecz także odwagi. To dla nich eksperymentuje się z formami ekspozycji, tworzy międzyinstytucjonalne partnerstwa, wprowadza nową dramaturgię wizyty i mniej formalne sposoby interpretacji. Wymaga to wysiłku: kreatywnego, organizacyjnego, logistycznego. Jednak jego efekty potrafią rezonować szeroko — nie tylko w sferze kultury.

Odbiorcy wieczorno-nocni bywają również postrzegani jako „ryzykowni” — ze względu na incydentalność uczestnictwa, powierzchowny odbiór czy bliskość sfery rozrywki. Współczesne trendy to jednak zmieniają. Coraz silniejszy staje się wpływ idei takich jak non-alcohol fun, potrzeba autentyczności czy zrównoważone wzorce konsumpcji. W przestrzeniach miejskich pojawiają się nowe formy nocnej aktywności kulturalnej: klubokawiarnie bez alkoholu, bary audiofilskie, miejskie obserwatoria ciemnego nieba. To właśnie tam kształtują się nowe style uczestnictwa, z których instytucje kultury mogą czerpać inspirację.

---

Sesja referatowa

Seminarium rozpoczęły trzy referaty o charakterze akademickim:

• Paweł Kubicki (Uniwersytet Jagielloński) – Miejskie przemysły wieczorno-nocne i ich odbiorcy
• Robert Pawlusiński (Uniwersytet Jagielloński), Piotr Zmyślony (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) – Night life culture versus night-time economy – współczesne wyzwania dla zarządzania nocą miejską
• Krystian Darmach (Uniwersytet Łódzki) – Nocne miasto jako zwierciadło współczesności. Kulturotwórczy potencjał, wyzwania i zagrożenia

Abstrakty referatów znajdują się w Księdze abstraktów SOIK.
Na podstawie wszystkich trzech wystąpień można sformułować wspólne wnioski odnośnie roli i predyspozycji instytucji kultury w tworzeniu wieczorno-nocnej oferty kulturowej.

Rola i predyspozycje instytucji kultury do tworzenia wieczorno-nocnej oferty kulturowej

W kontekście budowania kulturowej sfery życia nocnego miasta przez instytucje kultury mają predyspozycje, aby:

– Wykorzystywać kulturotwórczy potencjał miejskiej nocy

Noc warto traktować jako element nowoczesnej miejskiej tożsamości. Instytucje mogą świadomie kreować atrakcyjną, emocjonalną i edukacyjną ofertę wieczorną — programując różne pory wieczoru, cykle wielotygodniowe i sezonowe, a także zmienność nastrojów współczesnych mieszkańców. Mogą tworzyć wcześnowieczorne wydarzenia jako alternatywę dla późnonocnych imprez, wzbogacać je o aktywności interaktywne, ruchowe, rywalizacyjne i multisensoryczne, a także projektować strefy wyciszenia, odpoczynku i regeneracji.

– Korzystać z narracji nocy obecnej w kulturze

Noc sprzyja wydarzeniom immersyjnym, wielozmysłowym, performatywnym i opartym na partycypacji. Instytucje mogą tworzyć cykle tematyczne, programy edukacyjne dotyczące estetyk nocy lub reinterpretować klasyczne motywy nocturnalne — wzmacniając symbolikę nocy i jej emocjonalny wymiar.

– Wzmacniać ofertę „odpowiedzialnej nocy”

W obliczu dominacji masowej rozrywki i wynikających z niej konfliktów instytucje kultury mogą równoważyć krajobraz nocny, oferując formaty bardziej jakościowe, mniej skoncentrowane na konsumpcji, o mniejszej intensywności sensorycznej i bardziej przyjazne mieszkańcom.

– Współpracować z instytucjami tworzącymi miejską politykę nocną

Współudział w kształtowaniu zrównoważonej miejskiej nocy pozwala instytucjom określić własną rolę i wpływ na jakość życia mieszkańców oraz nocny wizerunek miasta.

– Wspierać noc jako przestrzeń wspólnotową i prospołeczną

Instytucje mogą projektować formaty partycypacyjne, oddolne, warsztatowe oraz wielojęzyczne i międzypokoleniowe. Noc sprzyja integracji — także rodzinnej i pokoleniowej. Miasta mogą włączać wydarzenia wieczorne do polityk antywykluczeniowych.

– Dbać o poczucie bezpieczeństwa i inkluzywność

Noc ujawnia nierówności i zagrożenia — szczególnie dotyczące bezpieczeństwa kobiet i pracowników nocnych. Instytucje mogą tworzyć dobrze oświetlone, dostępne, monitorowane przestrzenie, oferować programy dedykowane grupom wykluczonym oraz współtworzyć polityki bezpieczeństwa.

– Wykorzystać zmianę nocnych wzorców aktywności

Wzrasta znaczenie formatów bezalkoholowych oraz łączących rozrywkę z dobrostanem. Preferencje młodych odbiorców zbliżają się do potrzeb starszych — poszukują sensu, więzi i wspólnoty. Gastronomia staje się kluczowym elementem nowych modeli instytucji kultury, wzmacniając ich partnerstwa z lokalami gastronomicznymi.

---

Panel dobrych praktyk

W sesji praktycznej znalazły się cztery wystąpienia, w których przedstawiono przykłady wydarzeń, które cechują starannie przygotowany program inscenizacji doświadczeń odbiorców oraz precyzyjnie określona grupa odbiorców. Byli nimi (według kolejności wystąpień): dzieci i ich opiekunowie, mieszkańcy i odwiedzający, oraz tylko osoby dorosłe.

• Dorota Piwowarczyk (Poznańskie Centrum Dziedzictwa) – Śpiwór, latarka, skarpetki i dziedzictwo Ostrowa Tumskiego. Noc Dziecka w Bramie Poznania
  Noc Dziecka organizowana jest w Bramie Poznania od 2023 roku. Każda edycja oferuje inną tematykę i zestaw aktywności. Prezentacja omawia, jak wygląda organizacja i przebieg całonocnego wydarzenia, jaki wpływ ma atmosfera nocy i niezwykłości, co się sprawdza, na co warto zwrócić uwagę oraz co zyskują uczestnicy, uczestniczki i organizatorzy.

• Maria Masternak (Muzeum Fotografii w Krakowie) – Północki w muzeum, czyli nie ma zbyt późnej pory, by w MuFo zjawiły się dzieci
  Wystąpienie poświęcone było fenomenowi wieczorno-nocnych odbiorców kultury na przykładzie północkowego formatu MuFo. Po zmroku instytucja zmienia swoje oblicze: fotografie ożywają, kąty napełniają się dźwiękami i zapachami, a młodzi detektywi tropią muzealne sekrety. To eksperyment zarówno programowy, jak i organizacyjny — wpisujący się w szerszą refleksję nad tym, jak rytm dobowy kształtuje uczestnictwo w kulturze oraz jej współtworzenie przez instytucje.

• Joanna Jakubowicz (Muzeum Ziemi Kłodzkiej w Kłodzku) – Ożywić przeszłość. Muzealne działania teatralne o zmroku
  „Nocne zwiedzanie miasta z dreszczykiem” to doroczne wydarzenie realizowane przez Muzeum Ziemi Kłodzkiej od 2010 roku. Jego ideą przewodnią jest przybliżenie w atrakcyjny sposób historii, architektury i sztuki Kłodzka. To impreza plenerowa prowadzona o zmroku przez muzealników przy udziale wolontariuszy, wzbogacona o działania teatralne i performatywne. Istotnym elementem, pozwalającym przenieść widza w atmosferę odległych czasów, jest strój historyczny.

• Maciej Nowak (Teatr Polski w Poznaniu) – Extravaganza
  Dyrektor artystyczny Teatru Polskiego odsłonił kulisy narodzin koncepcji cyklu — wyrastającej z potrzeby odnowienia formy teatralnej zabawy i przywrócenia jej społecznego wymiaru. Extravaganza staje się tu nie tylko projektem artystycznym, lecz także gestem emancypacyjnym wobec utartych konwencji scenicznych. Proponuje widowisko, w którym estetyka przepychu, queerowa wrażliwość i „polityka radości” spotykają się z krytycznym namysłem nad współczesną tożsamością kulturową.

---

Panel dyskusyjny „Wieczór i noc w kulturze”

Panel stanowił merytoryczne podsumowanie seminarium. Wzięly w nim udział następujące osoby:

• Paweł Kubicki | Uniwersytet Jagielloński
• Joanna Szulborska-Łukaszewicz | Wydział Kultury, Urząd Miasta Krakowa („Krakowskie Noce”)
• Radek Tomasik | Ferment Kolektiv, PleneroweKino.pl
• Joanna Wawiórka-Kamieniecka | Warsztaty Kultury Lublin, Festiwal Noc Kultury w Lublinie
• Moderacja: Piotr Zmyślony | Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

W pierwszej części dyskutanci koncentrowali się na programowaniu oferty wieczorno-nocnej, wskazując motywacje i doświadczenia instytucji rozwijających działania „po zmroku”. Druga część — „Odbiorca wieczorno-nocny” — poświęcona była profilowi tej publiczności: zróżnicowanej wiekowo i motywacyjnie, poszukującej autentyczności, wspólnoty i przeżyć estetycznych. Panel zakończył się refleksją nad katalogiem zasad odpowiedzialnego programowania wydarzeń wieczorno-nocnych.

Katalog zasad odpowiedzialnego programowania wydarzeń wieczorno-nocnych przez instytucje kultury

• wybieraj formy pozwalające na współtworzenie wydarzenia przez publiczność,
• miej świadomość odmienności obsługi nocnej publiczności — przygotowanie wymaga większej staranności i przeprowadzenia prób w porze docelowego wydarzenia,
• zapewniaj realne narzędzia bezpieczeństwa: widoczną obsługę, kompetentną ochronę,
• komunikuj się transparentnie z uczestnikami wydarzeń – przedstaw dokładnie program oraz wyjaśnij zasady oraz wymagania wobec nich,
• nie burzaj konwencji narracyjnych — noc jest naturalną sceną do inscenizowania doświadczeń,
• dbaj o doświadczenia transformacyjne i momenty uniesienia,
• przygotuj się na negocjowanie nieuniknionych napięć związanych z nocnym życiem,
• unikaj przeładowania programu, dając publiczności czas na współodczuwanie i zanurzenie się w atmosferze wieczoru.

---

Seminarium Odbiorcy Instytucji Kultury. Po zmroku
📅 1 grudnia 2025 ⚫ Brama Poznania, Poznań
Organizator: Poznańskie Centrum Dziedzictwa
Partner: Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Patronat: Regionalne Obserwatorium Kultury UAM oraz Forum Edukatorów Muzealnych.

Komitet organizacyjny i programowy Seminarium:

dr hab. Piotr Zmyślony, prof. UEP
Hanna Brzeska, PCD
dr Monika Herkt, PCD
Michał Kępski, PCD
Magdalena Rak, PCD
Agata Żarnowska, PCD

ℹ️ Więcej informacji: https://pcd.poznan.pl/pozmroku
Fotografie: Łukasz Gdak Album na FB

---

Foto: Łukasz Gdak, Bartosz Małolepszy | PCD