Magda Woźniak, Piotr Zmyślony | 22 czerwca 2014

To małe miasto, które ze względu na nieprzytomne wręcz bogactwo kulturowe i historyczne nazywane jest perłą Adriatyku, przeżyło zarówno zalew propagandy komunistycznej i turystyki socjalnej, jak i nawałnicę kul z karabinów maszynowych w mrocznych czasach konfliktu bałkańskiego. Obecnie przyjmuje rekordowe liczby turystów i niezliczone potoki wycieczkowiczów, jednak paradoksalnie znajduje się w fazie niegroźnej na razie stagnacji, która być może przejdzie w długotrwałą stabilizację, która Dubrownikowi się po prostu należy.

Dubrownik to blisko 50-tysięczne miasto położone na południu Chorwacji w regionie Dalmacji. Rozciąga się u podnóża wapiennych zboczy Gór Krasu na niewielkim półwyspie u wybrzeży Morza Adriatyckiego. Ze względu na swoje bogactwo kulturowe i historyczne w 1979 roku został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Początki rozwoju gospodarki turystycznej w mieście sięgają początku XX wieku. Pomimo kryzysów wywołanych wojnami, funkcjonowaniem gospodarki centralnie zarządzanej w czasach komunizmu, następował nieprzerwanie jej rozwój – wybudowano wiele hoteli, rozszerzono również działalność biur podróży oraz wzbogacono ofertę turystyczną – m.in. udostępniono turystom mariny. Działania te, w tym także odpowiednia promocja kraju, przyczyniły się do wzrostu dochodów ludzi zajmujących się turystyką. Sektor ten stał się numerem jeden w Dubrowniku, prześcigając nawet przemysł morski. Pod koniec lat 80. liczba udzielonych noclegów wynosiła 2,1 mln rocznie. Można stwierdzić, że do tego czasu miasto przeszło niemal wszystkie fazy cyklu życia turystycznego, osiągając stan dojrzałości, czyli przechodząc z fazy konsolidacji do fazy stagnacji.

Lata 1990-1995 to dla Dubrownika szczególnie trudny okres ze względu na wybuch wojny na Bałkanach. Już na jej początku, 5 października 1991 rozpoczęły się ataki artyleryjskie na miasto, a jego oblężenie trwało niemal rok. Nastąpiło dramatycznie szybkie przejście funkcji turystycznej w fazę upadku. Mimo wszystko liczba turystów nie spadła do zera – utrzymywała się na dość wysokim poziomie 116 tysięcy osób, głównie turystów krajowych. Kolejne lata (1992-1993) charakteryzowały się nadal niskim poziomem ruchu turystycznego, ale ciągle nie całkowitym jego spadkiem. Ten czas można by nazwać wojenną fazą eksploracji – turystów było niewielu, baza noclegowa była słabo rozwinięta, dostępność komunikacyjna była znacznie ograniczona głównie przez działania zbrojne. 

Rok 1994 stał się początkiem fazy wprowadzenia. Turyści coraz częściej odwiedzali Dubrownik. Miejscowa ludność widząc, że turystyka może przynosić zyski, rozpoczęła wynajmowanie przyjezdnym prywatnych domów (z zera w latach 1992-1993 do 1500 miejsc noclegowych w kwaterach prywatnych w roku 1994); mimo wszystko zatrudnienie w turystyce było ciągle niewielkie.

Od końca roku 1995 do roku 2000 nastąpił widoczny wzrost liczby turystów i miasto przeszło w fazę rozwoju turystycznego. Liczba odwiedzających znacznie się zwiększyła, a turystyka stała się głównym źródłem dochodów. Po zakończonej wojnie w Dubrowniku przyszedł czas na odbudowę i rozbudowę infrastruktury noclegowej i drogowej – przede wszystkim pobliskiego lotniska w Čilipi. Do roku 2005 można mówić o fazie konsolidacji. Turystów w dalszym ciągu przybywało, jednak wzrost ten był już zdecydowanie wolniejszy. Wzrósł poziom zatrudnienia w turystyce. Lokalna społeczność w tej fazie cyklu nie przeszła w stan irytacji ruchem turystycznym, ale w stan obojętności. Nadal była gościnna, jednak zaczyna zauważać nie tylko pozytywne skutki napływu turystów, ale również te negatywne, m.in. hałas, tłok i zanieczyszczenie.

Od roku 2005 turystyka w Dubrowniku weszła w fazę stagnacji. W dalszym ciągu miasto przyciąga rzesze turystów, jednak liczba ta utrzymuje się na stabilnym poziomie pół miliona (około 1,8 mln udzielonych noclegów). Infrastruktura hotelowa jest bardzo dobrze rozwinięta, jednak potrzebuje już odnowienia i dostosowania do najnowszych światowych trendów. Według Chorwackiej Organizacji Turystycznej liczba miejsc noclegowych w regionie Dubrovnik-Neretva przekroczyła w 2012 roku liczbę 66 tysięcy. Warto dodać, że ta faza stagnacji nie jest oczywista i jednoznacznie dostrzegana w samym Dubrowniku, ponieważ nie do końca jest uwidoczniona w statystykach, które wskazują na wzrost ruchu turystycznego. W 2012 roku udzielono w regionie Dubrovnik-Neretva zarejestrowano 1,12 mln odwiedzin turystów (7% więcej niż rok wcześniej) i 5,19 mln udzielonych noclegów (8,6% więcej), jednak wielkości te dla samego miasta są mniejsze (widoczne na wykresie). W 2013 roku ruch turystyczny jeszcze wzrósł.

Władze lokalne, widząc ogromne wpływy z turystyki, ciągle stawiają na promocję miasta, by przyciągnąć jeszcze więcej turystów. To właśnie jest przyczyną stagnacji. W długim wiosenno-letnio-jesiennym sezonie turystycznym, miasto przeżywa codzienne przyduszanie liczbą odwiedzających, z których wielu nie są uwidocznieni w statystykach, ponieważ nie śpią w mieście i w okolicach. Wieczorem Dubrownik pięknieje, może odetchnąć od turystycznego potopu.

Głównym problemem, który powoduje stagnację, jest sezonowość, dlatego Rada Turystyki Dubrownika, lokalna DMO, promuje miasto hasłem A city for all seasons, adresując swoje marketingowe treści nie tylko do mało zaangażowanych kulturowo odwiedzających masowych, ale do zorientowanych na kulturę turystów, szczególnie w odniesieniu do festiwali, którzy są zainteresowani kupnem wielodniowej karty turystycznej, a także do turystów konferencyjnych (sam pierwszy raz odwiedziłem Dubrownik w 2003 roku w związku z pobytem na konferencji). Ponadto miasto promuje turystykę jachtową, agroturystykę (żeby kierować ruch turystyczny poza historyczne centrum) oraz turystykę weselną. Mimo tych wysiłków, tłok w mieście jest coraz bardziej widoczny i zaczyna doskwierać nie tylko mieszkańcom, ale i samym turystom.

Liczba turystów w Dubrowniku.
Źródło: Chorwacka Izba Gospodarcza (Wydział Turystyki Miasta Dubrownika).

Model cyklu życia funkcji turystycznej dla Dubrownika charakteryzuje się dużą dynamiką przechodzenia w kolejne fazy. Zwykle poszczególne etapy modelu trwają kilkadziesiąt lat. Szybkość takich zmian może świadczyć o wysokim poziomie przedsiębiorczości mieszkańców, wielkim doświadczeniu i tradycji świadczenia usług turystycznych, których nie zdołały pokonać konflikty wojenne. Miasto – podobnie jak cały kraj – żyje z turystyki (udział turystyki w PKB wynosi 14%).

Obecnie to małe, bogate w zasoby kulturowe miasto znajduje się w fazie ustabilizowanej stagnacji, która wcale nie zapowiada przejścia w stan upadku, mimo tego, że problemy charakterystyczne zjawiska zwanego błędnym kołem rozwoju turystyki widoczne są jak na dłoni. Ze względu jednak na o wiele mniejszą wielkość miasta, problemy te nie są tak uciążliwe jak w Wenecji czy Barcelonie. Możliwe zatem, że przy skutecznej kontroli problemu wahań sezonowych dzięki przemyślanemu marketingowi i działaniach z zakresu zarządzania potokiem turystów, Dubrownik czeka scenariusz znany od dawna w mieście Niagara Falls, czyli przejście w fazę dojrzałej stabilizacji przy wysokich wskaźnikach ruchu turystycznego. Czego im z całego serca życzymy, ostrząc sobie turystyczne zęby na kolejne odwiedziny.

Źródła:

Woźniak M. (2010). Problemy rozwoju turystyki w miastach cennych kulturowo na przykładzie Dubrownika. Praca licencjacka, seminarium „Turystyka miejska i biznesowa”, promotor: dr Piotr Zmyślony.

Kruczek Z., Zmyślony P. (2014). Regiony turystyczne – Podstawy teoretyczne. Studium przypadków, podręcznik akademicki, PROKSENIA, Kraków.

Croatian National Tourist Board (2013). Tourism in figures 2012, Ministry of Tourism, Republic of Croatia.

Zdjęcie: Amauri Aguiar [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)%5D, via Wikimedia Commons, http://www.flickr.com/photos/amauriaguiar/161767848/