Piotr Zmyślony | 13 września 2015

W rozwoju miast informacyjnych oraz globalnej sieci przepływów turystyka pełni rolę uzupełniającą i wspomagającą, dlatego autor koncepcji, Manuel Castells, nie poświęca jej należytej uwagi. A szkoda, ponieważ na podstawie jego rozważań można wysnuć bardzo ciekawe wnioski odnośnie logiki jej rozwoju. Czas zatem uzupełnić jego koncepcję społeczeństw sieci oraz kapitalizmu informacyjnego o wirtualny rozdział dotyczący współczesnej turystyki.

Zdaniem Castella dynamiczny rozwój technologii informatycznych rozpoczęty w dwóch ostatnich dziesięcioleciach XX wieku stał się współczesnym paradygmatem rozwoju i przyczynił się do głębokiej transformacji społecznej, gospodarczej i kulturowej, w wyniku której wyłoniła się nowa struktura społeczna nazwana przez niego społeczeństwem sieci. Jednoczesną konsekwencją transformacji są narodziny kapitalizmu informacyjnego, w którym głównym źródłem wartości stały się umiejętności polegające na wytwarzaniu, przetwarzaniu, przesyłaniu, kontroli i koordynacji informacji. Techniki informacyjne stały się podstawą usieciowienia społecznego i gospodarczego. Sieciowe społeczeństwo i gospodarka mają charakter globalny i otwarty, ale są także kulturowo i instytucjonalnie zróżnicowane (a więc odmienność narodowa lub lokalna nie zamiera), jednak kluczowe procesy wytwarzania wiedzy i wartości wynikają z logiki i dynamiki sieciowej.

Społeczeństwa i gospodarka są skonstruowane wokół przepływów kapitału, informacji i technologii. Tworzy się nowa forma przestrzenna, dominująca dla współczesnej działalności – przestrzeń przepływów, które zostały uwolnione z terytorialnej, przestrzennej logiki działania. Castells definiuje je jako „celowe, powtarzalne, programowalne sekwencje wymiany i interakcji między fizycznie rozłączonymi pozycjami zajmowanymi przez aktorów społecznych w ekonomicznych, politycznych i symbolicznych strukturach społeczeństwa” (Castells, 2008, s. 412). Istnieją trzy warstwy jej materialnego wsparcia:

• obieg wymian elektronicznych, który tworzą urządzenia elektroniczne, mikrokomputery, smartfony, serwerownie, infrastruktura techniczna, oraz który stanowi materialną bazę procesów;
• centra i węzły przestrzeni, będące kluczowymi elementami sieci, przy czym pierwsze stanowią ośrodki decyzji i koordynacji nowych przestrzennych form oraz przepływów w sieciach, w nich tworzona jest największa wartość, kumulowana jest wiedza i innowacje, natomiast węzły są miejscami, które łączą lokalność z siecią globalną, zatem odpowiadają za dystrybucję i koordynację przepływów oraz adaptację wzorców, innowacji i mechanizmów globalnych w wymiarze lokalnym;
• przestrzenna organizacja dominujących elit zarządzających siecią przepływów, która jest kosmopolityczna i wykorzeniona z lokalnej lub narodowej specyfiki, tradycji i kontroli.

Turystyka biznesowa w przestrzeni przepływów

Przyjmując, że turystyka biznesowa składa się z indywidualnych podróży służbowych pracowników oraz grupowych podróży służbowych obejmujących tzw. przemysł spotkań, należy stwierdzić, że pierwsza aktywność składa się z przepływów, które przebiegają równolegle z sieciami będącymi głównym motorem napędzającym globalne społeczeństwo i gospodarkę, przede wszystkim z siecią zarządzania i władzy, zaawansowanych usług biznesowych oraz siecią finansową i kapitałową, ale także wszystkimi innymi sieciami. W tym wypadku nośnikiem informacji, wiedzy i wartości są wysoko wykwalifikowani profesjonaliści oraz menedżerowie przemieszczający się wzdłuż węzłów i centrów tych sieci, zgodnie ze wskazywaną przez Castellsa i innych badaczy współczesnych miast tezą o kluczowej wadze spotkań twarzą w twarz w podejmowaniu wiodących decyzji rozwojowych w tworzeniu innowacji, mimo dynamicznego rozwoju technik informacyjnych.

Przemysł spotkań jest natomiast zależny od najsilniejszych sieci w sposób wtórny – liczba i znaczenie spotkań stowarzyszeń i wydarzeń biznesowych są pochodną realnego lub aspiracyjnego znaczenia centrów i węzłów w danej sieci, której dotyczą spotkania lub wydarzenia. Zestawienie rankingów miast według liczby spotkań międzynarodowych stowarzyszeń publikowanych rokrocznie przez dwa stowarzyszenia branży spotkań – ICCA oraz UIA – z rankingami miast światowych według GaWC Group oraz globalnych według A.T. Kearney potwierdza tę tezę (patrz tabela). Spośród miast, w których organizowana jest największa liczba spotkań międzynarodowych, znajdują się miasta uznawane za miasta światowe lub globalne : Paryż, Londyn, Singapur, Seul, Tokyo, Pekin, Hong Kong, ale przede wszystkim, zgodnie z logiką tworzenia własnych, wyspecjalizowanych centrów i węzłów, sieć spotkań i wydarzeń wytworzyła własne centra. Wiedeń, Bruksela, Kopenhaga, Genewa, Barcelona, Praga i Lizbona, nie mając statusu miast światowych lub globalnych, wyspecjalizowały się jako kluczowe miasta sieci przemysłu spotkań.

Można zatem stwierdzić, że logika i dynamika rozwojowa turystyki biznesowej zachodzi w przestrzeni przepływów, ma charakter globalny i ulega standaryzacji i unifikacji.

Turystyka czasu wolnego miejskich elit

Analizując rozwój turystyki czasu wolnego w ramach koncepcji miast informacyjnych należy wyróżnić turystykę podejmowaną przez elity zarządzające przepływami i wysoko wykwalifikowanych pracowników, która należy do trzeciej warstwy wsparcia przestrzeni przepływów, a więc ma zakres globalny. Dotyczy to przede wszystkim turystyki wypoczynkowej i rekreacyjnej oraz ekskluzywnych form turystyki kulturowej (szczególnie w odniesieniu do wydarzeń o randze światowej oraz zamkniętych lub ograniczonych przez wysokość cen biletów imprez specjalnych z zakresu kultury wysokiej). Ponadto siła nabywcza elit miejskich jest przyczyną powstawania obiektów kultury wysokiej oraz gromadzenia eksponatów sztuki współczesnej oraz dziedzictwa kulturowego o najwyższej randze.

Zależność ta widoczna jest w rozmieszczeniu najbardziej ekskluzywnych hoteli oraz pełnowymiarowych pól golfowych na świecie (patrz infografiki poniżej). Widoczne w niej węzły obrazują logikę tej sieci – tworzą ją przede wszystkim lokalizacje wielkomiejskie, najczęściej w obszarach metropolitalnych stolic państwowych lub innych wielkich miast lub w ich najbliższym sąsiedztwie (w promieniu do 150 km od ich centrów). Na 20 obiektów, tylko jeden hotel i jedno pole golfowe zlokalizowane są w mniejszych miejscowościach lub innych obszarach niż znajdujące się pod wpływem wielkich miast. Zdarza się także, że takie miasta globalne jak Nowy Jork, Londyn, Filadelfia, Melbourne czy San Francisco, dysponują więcej niż jednym obiektem.

Miejska turystyka kulturowa w przestrzeni miejsc

Drugi segment turystyki czasu wolnego tworzy miejska turystyka kulturowa, która funkcjonuje zgodnie z logiką przestrzeni miejsc, ale której rozwój jest napędzany przez logikę przestrzeni przepływów. Ten segment turystyki ma wymiar lokalny, co w tym wypadku oznacza, że czynnikami rozwoju są walory materialne i niematerialne zakorzenione w historii, kulturze, odrębności społecznej danego miasta, regionu lub kraju. W ten sposób turystyka jest czynnikiem nie tylko łączącym lokalność z siecią globalną, ale także czynnikiem transferującym lokalną odrębność na szczebel globalnych przepływów poprzez upowszechnienie wizerunku, zwyczajów, symbolicznych obiektów będących atrakcjami turystycznymi, potraw, przedmiotów i wydarzeń na całym świecie.

Oczywiście miasta połączone są globalnie poprzez tę samą sieć transportową i telekomunikacyjną, która tworzy sieć przepływów oraz umożliwia rozwój turystyki biznesowej, jednak przestrzeń miejsc rozlewa się na o wiele większy obszar miast, a także na cały region. Kluczowe jest także to, że ten segment turystyki bazuje na przestrzeni miejsc mających charakter lokalny, ale połączonych poprzez sieć transportową i telekomunikacyjną wytworzoną w sieci przepływów. Wykres poniżej zawiera czołową listę miast według liczby wizyt zagranicznych turystów, która częściowo potwierdza tezę o dualnym rozwoju miejskiej turystyki czasu wolnego analizowanego zgodnie z koncepcją Castellsa. Znajdują się na niej zarówno miasta, które zdominowały gospodarkę globalną (Hong Kong, Singapur, Londyn, Nowy Jork, Paryż), jak i miasta budujące swą pozycję na bazie dziedzictwa kulturowego i historycznego (Rzym, Mekka, Kanton, Praga) lub na bazie współczesnej oferty rekreacyjno-rozrywkowej (Makau, Antalya, Bangkok, Pattaya).

—-

Źródła:

Castells, M. (1991). The informational city: A new framework for social change, Centre for Urban and Community Studies, Univesity of Toronto, Research Papers No. 184, Toronto.

Castells, M. (1992). The Informational City: Economic Restructuring and Urban Development, Wiley, Oxford.

Castells, M. (2008). Społeczeństwo sieci, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Castells, M. (2010). Globalisation, networking, urbanisation: Reflections on the spatial dynamics of the information age, Urban Studies, 47(13), 2737–2745.

Borja, J., Castells, M. (2013). Local and global: The management of cities in the Information Age, Taylor & Francis, Oxon.

Bendyk, E. (2013). Metropolia w sieci, Warszawa.