Europejska Stolica Inteligentnej Turystyki (European Capital of Smart Tourism) to ciągle nowa inicjatywa Komisji Europejskiej. Te wyróżnienia przyznano w tym roku dopiero drugi raz. Uroczystość była także okazją do spotkania przedstawicieli miast inteligentnej turystyki. Wydarzenie odbyło się 10 października 2019 roku w Helsinkach. To właśnie stolica Finlandii wraz z francuskim Lyonem została pierwszą Europejską Stolicą Inteligentnej Turystyki.

Nadszedł czas, by turystyka dołączyła do świata „smart”! Dobrze znana turystyka zrównoważona przestała być nowością. Nawet jeśli w praktyce często przypomina rejs wielkim, ropożernym wycieczkowcem, który jest “eco”, bo do fikuśnych drinków słomki podawane są już tylko na życzenie, to postulaty zrównoważonej turystyki są odmieniane przez wszystkie przypadki. Trudno zaprzeczyć, że świadomość organizacji turystycznych (DMO) i przemysłu turystycznego rośnie. Pojawiają się także świeże koncepcje i teorie.

Smart tourism – cyferki i ludzie

Pojęcie turystyki inteligentnej, czyli “smart tourism” pojawiło się już kilka lat temu i było rozumiane przede wszystkim w kontekście zastosowania technologii informacyjnych i „big data” (Buhalis i Amaranggana 2014, Gretzel i in. 2015). Jednak niektórzy autorzy dostrzegają szerszy, chciałoby się powiedzieć, bardziej ludzki wymiar tego pojęcia (Lalicic i Önder 2018).
Twórcy konkursu Europejska Stolica Inteligentnej Turystyki (European Capital of Smart Tourism – ECOST) zdefiniowali „smart tourism” jeszcze szerzej, poprzez cztery obszary: rozwój zrównoważony (sustainability), dostępność (accesibility), ucyfrowienie (digitalisation) oraz dziedzictwo kulturowe i kreatywność (cultural heritage & creativity).
W konkursie miasta walczyły o tytuł Stolicy, jednak można było również otrzymać nagrodę w każdej z kategorii. Komisja oceniała wnioski prezentujące osiągnięcia miast, a także zaproponowane programy działań. W pierwszej edycji konkursu wzięło udział 38 ośrodków (w tym Poznań – jedyny polski kandydat), natomiast na tegoroczny konkurs wpłynęło 35 wniosków.
Europejskie Stolice Inteligentnej Turystyki, miasta wyróżnione i finaliści (czyli po 10 miast z każdej edycji) utworzyły sieć miast inteligentnej turystyki. Są wśród nich miasta z Austrii, Estonii, Francji, Finlandii, Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Polski, Słowacji i Słowenii (pełna lista na stronie inicjatywy).

Żegnamy “białe słonie”, czyli jak to robią Helsinki

Podczas pierwszego spotkania grupy w Helsinkach można było dowiedzieć się więcej o doświadczeniach gospodarzy. Nagrodę otrzymali zasłużenie, była bowiem zwieńczeniem ponad dziesięcioletnich starań w zakresie rozwoju nowoczesnej turystyki, które przedstawił Jukka Punamäki z Urzędu Miasta Helsinki.
Działania stolicy Finlandii obejmują gromadzenie, a co ważniejsze wolne udostępnianie i łączenie danych (w tej chwili jest to ponad 600 zbiorów). Dotyczy to także wymiany z innymi fińskimi miastami i regionami informacji o ruchu na stronach internetowych oraz w mediach społecznościowych. Do tego dochodzą pilotażowe projekty dotyczące „big data”, jak choćby badanie zachowań przypływających do helsińskich portów turystów przy wykorzystaniu Bluetooth.
Kierunki rozwoju turystyki określa harmonogram (roadmap) o krótkiej perspektywie 2018-2021. To odpowiedź na dużą zmienność i nieprzewidywalność trendów w tym sektorze.
Bogato prezentuje się pakiet inicjatyw związanych z rozwojem zrównoważonym. Samo miasto deklaruje osiągnięcie neutralności węglowej w 2035 roku. By to osiągnąć między innymi promuje transport publiczny (uczestnicy warsztatów otrzymali bilety tramwajowe), tankuje mnie emisyjne paliwa do statków wycieczkowych, a port lotniczy Vantaa już jest neutralny węglowo (tu „gwiazdka”: dotyczy to oczywiście funkcjonowania samego lotniska, a nie lotów).
Towarzyszą temu działania „miękkie”: promocja alternatywnych, zrównoważonych form turystyki, a także system certyfikacji atrakcji turystycznych. Te o najmniejszym negatywnym wpływie na środowisko są nagradzane dodatkową promocją. Warto dodać, że brane pod uwagę są także kryteria społeczne.

W zakresie dziedzictwa kulturowego i kreatywności istotna dla Helsinek jest identyfikacja własnego potencjału, zakorzenionego w lokalnej tożsamości. Krótko mówiąc: sauna. Choć oczywiście nie tylko. To także fińska secesja (Jugendstil), odmienna od ryskiej lub wiedeńskiej, a także dzielnica designu – element niemal już obowiązkowy w każdym mieście z aspiracjami.
Turystyka i rozwój miast mają także swoją mitologię. Klasykiem gatunku jest #EfektBilbao, czyli budowa za publiczne pieniądze efektownego i kosztownego muzeum (zaprojektowanego przez stosownie drogiego architekta), które przyciągnie rzesze turystów i „zrewitalizuje” miasto.
Fundacja Guggenheima składała propozycję realizacji takiego obiektu Helsinkom dwukrotnie. Tyle samo razy Fundacji Guggenheima podziękowano (to eufemizm), przy mocnym poparciu mieszkańców dla tej odmownej decyzji. Bycie „smart” to także umiejętność krytycznego i pragmatycznego myślenia.

W Lyonie turystyka inteligentna i smaczna

Druga Europejska Stolica Inteligentnej Turystyki 2019, czyli Lyon zaproponował działania, które brzmią znajomo w kontekście rozwoju turystyki miejskiej także w Polsce. Wśród nich znalazła się stara dobra karta turystyczna, rozwój kultury (i infrastruktury) rowerowej i mobilność miejska (w tym hulajnogi, kajaki, a nawet kontrowersyjne segway-e). Przewodnią myślą stolicy regionu Owernia-Rodan-Alpy jest szukanie równowagi między turystyką biznesową, wypoczynkową a lokalnością.
Wyrazem tego jest aktywna współpraca ze społecznością lokalną i branżą turystyczną. Jak ona wygląda w praktyce? To między innymi konsultacje społeczne, szkolenia i budowanie partnerstw. Te ostatnie umożliwiają między innymi udostępnianie turystyczne unikalnych dla Lyonu wąskich pasaży. Choć dziś są częścią prywatnych kamienic, to dzięki umowie z miastem, które pokrywa koszty utrzymania czystości i oświetlenie, funkcjonują jako przejścia publiczne. Jednak głównym wyróżnikiem Lyonu są jego tradycje kulinarne. Tworzą je nie tylko specyficzne dla miasta i regionu dania. To również endemiczne restauracje (bouchon), a także bodaj najsłynniejsze mistrzostwa szefów kuchni na świecie, czyli Bocus d’Or.
Czy skończyła się era mobilnych aplikacji turystycznych? Stolice Inteligentnej Turystyki Helsinki i Lyon preferują udostępniać same dane (API), niż produkować kosztowne apki, które właściwie mało kto ściąga. Choć kwestia nie jest jednoznaczna (Spoiler alert: Lublana otrzymała w tym roku wyróżnienie w kategorii „digitalisation„, między innymi właśnie za wyspecjalizowane apki, m.in. dla osób poruszających się na wózkach – 100+ pobrań na Androida, pokazujące lokalizację poidełek – 1000+ pobrań na Androida itd.).

Gdzie są priorytety?

Drugą częścią spotkania przeznaczono na warsztaty (żółte przyklejane karteczki!). Ich uczestnicy w grupach próbowali zidentyfikować najistotniejsze wyzwania inteligentnej turystyki. Po pierwsze dane: ich zbieranie, przetwarzanie, udostępnianie i umiejętność interpretacji. Dane są potrzebne turystyce jak zasilanie smartfonom. Muszą być wiarygodne i kompleksowe (ilościowe i jakościowe). W niedalekiej przyszłości już teraz trzeba również myśleć o „big data”. Pojawił się także problem najmu krótkoterminowego. Zagadnienie poniekąd wiążące się z dostępem do danych.
Istotnym wątkiem była kwestia mierników rozwoju zrównoważonego w turystyce. Interesujące, że przygotowany przez Komisję Europejską „The European Tourism Indicators System” (ETIS) nie był znany części uczestników spotkania. Natomiast ci którzy mieli z nim do czynienia wypowiadali się z dystansem, wskazując na jego (nadmierną?) złożoność i wynikające z niej problemy z jego stosowaniem. Z drugiej strony dość rozpowszechnione są także inne systemy, często komercyjne, takie jak Global Destination Sustainability Index (GDS-Index).
Ostatni z postulatów miał raczej charakter ideowy, tudzież polityczny a dotyczył decydentów, którzy winni mieć zdolność podejmowania śmiałych decyzji – także polegających na zaniechaniu lub ograniczaniu niektórych zjawisk. Rolą organizacji turystycznych jest dostarczanie argumentów, do czego niezbędne są dane – patrz pierwszy postulat.
Warsztatom przysłuchiwała się przedstawicielka Komisji Europejskiej, deklarując wykorzystanie wniosków w swoich działaniach.

…and the winners are!

Podczas wieczornej kolacji zostali ogłoszeni zwycięzcy drugiej edycji konkursu na Europejską Stolicę Inteligentnej Turystyki. Zostały nimi szwedzki Göteborg i hiszpańska Malaga. Wyróżniania w poszczególnych kategoriach otrzymały: Breda (dostępność), ponownie Göteborg (rozwój zrównoważony), Karlsruhe (dziedzictwo kulturowe i kreatywność) oraz wspomniana już wcześniej Lublana (digitalizacja).

Wieczór uświetnił ansambl dyrektorów helsińskiego magistratu, który wykonał hymn Unii Europejskiej, czyli „Dziewiątkę” Beethovena w jazzowej aranżacji na elektryczne ukulele i fortepian. Pojawiły się także Muminki – tu zaskoczenie! Okazało się bowiem, że bohaterowie książek Tove Jansson nie byli znani niemałej części osób uczestniczących w wieczorze (sic!). Obecność Muminka i Małej Mi, zachęcających do robienia sobie z nimi selfie wywołała przy niektórych stolikach pewną konsternację. Very Finnish problems.

ECOST – czy to potrzebne?

Inicjatywa Europejskiej Stolicy Inteligentnej Turystyki znacząco rozszerza definicję „smart tourism”. Ma ona być czymś znacznie, znacznie więcej niż pakietem rozwiązań technologicznych, związanych z przypływem informacji i danych. Pytanie czy to nie za szeroko, a także jaka jest przyszłość tej inicjatywy i jej długofalowe cele? Czy miałoby to być wypracowanie zestawu mierników inteligentnej turystyki? Doświadczenia z ETIS wskazują, że należy do tego podejść z ostrożnością. System ten jest na pewno kompletny i uwzględnia wiele aspektów rozwoju zrównoważonego w turystyce, jednak ceną jest to, że jest on trudny w implementacji. Już teraz powstał katalog dobrych praktyk, zebranych od miast startujących w konkursie.
Tworzenie platformy dla spotkań i wymiany doświadczeń jest na pewno cenne. Jednak już funkcjonują takie sieci, jak European Cities Marketing (ECM) czy Eurocities, które mają już ugruntowaną pozycję, a więc większe „pole rażenia”. Może w ich działaniach znalazłoby się miejsce na dyskusję i działania związane z inteligentną turystyką?

Dla Poznania udział w konkursie okazał się cennym doświadczeniem. Wniosek został przygotowany przez zespół, w którego skład weszły Anna Aleksandrzak (Wydział Rozwoju Miasta i Współpracy Międzynarodowej UMP), Monika Dembińska (Poznań Convention Bureau/PLOT, obecnie Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) i Wojciech Mania (Poznańska Lokalna Organizacja Turystyczna). Jego tworzenie wymagało zebrania informacji dotyczących działań w każdej z czterech kategorii uwzględnianych w definicji inteligentnej turystyki (rozwój zrównoważony, dostępność, digitalizacja, dziedzictwo kulturowe i kreatywność). Ten “katalog” nie jest jednak dowodem na to, jak wiele inicjatyw jest podejmowanych, lecz wskazuje, a przynajmniej powinien wskazywać, co ciągle zostało do zrobienia. Problemem często okazuje się brak systemowego podejścia do podejmowanych działań, a także brak danych (znów dane!) pozwalających ocenić ich rzeczywistą, a nie intuicyjną skuteczność. Jednak by się o tym dowiedzieć i znaleźć inspirację do dalszego rozwoju konieczna jest współpraca i wymiana doświadczeń z innymi miastami.

Wojciech Mania | nie-miejsca

Podziękowania dla Anny Królikowskiej za cenne uwagi do tekstu, dotyczące turystyki zrównoważonej i wskaźników.